बचतगट संकल्पना रचना व देखरेख
दारिद्रय रेषेखालील कुटुंबांना एक आधार मिळावा थोडी थोडी बचत करता यावी यासाठी शासनाने महिला आर्थिक विकास महामंडळ यांचे कडून दिनदयाळ अंत्योदय योजना राष्ट्रीय नागरी उपजीविका अभियान यातून स्वयं सहाय्यता महिला बचत गट हा एक अभिनव उपक्रम राबविण्यात येतो
परावलंबातून स्वावलंबनाकडे व स्वावलंबनाकडून परस्परावलंबनाकडून जाण्याकरिता स्वेच्छेने सहमतीने एकत्र येऊन केलेला गट म्हणजे स्वयंसहाय्यता बचत गट होय. यासाठी दारिद्र्य रेषेखालील कुटुंबांना प्राधान्य देण्यात आले आहे कारणं दारिद्र्य रेषेखाली गरिब गरजू असे लोक येतात त्यामुळे त्यांच्या व्यवसायातून व इतर काम करून येणारी मिळकत जेमतेमच असते त्यामुळे त्या व मिळकतितून अगदि अल्पशी बचत करता यावी यासाठी शासनाने महिला आर्थिक विकास महामंडळ या माध्यमातून महिला बचत गट हि संकल्पना अमलात आणली त्याची रचना कार्यपद्धती देखरेख आर्थिक देवाण-घेवाण. या सर्वांची माहिती सर्वसामान्य गरिब घरातील महिलेला नसते कर्ज प्रकरणे मंजूर झाली किती झाली बचत गटातून वाटप करण्यात आलेल्या कर्जाचे व्याज किती गोळा झाले ज्या महिलेच्या नावावर कर्ज पडले आहे ते कर्ज तीच महिला वापरते का नाहि तर कर्ज नावावर एकाच्या आणि वापरतय एक असे प्रकार होतात महिन्याला बचत गट मिटींग घेतलीं जाते का ? बचतगट अधक्ष उप अधक्ष बचत गट व्यवहार बरोबर चालतेत का ? घरगुती बचत बँक. भिशी पोस्ट. पतपेढी. व खाजगी पतपुरवठा संस्था खाजगी सावकार. या सर्व माध्यमाच्या तुलनेने अधिक विश्वासाची व अनौपचारिक असे बचत माध्यम आहे
(अ) बचत गट मूलभूत संकल्पना
(१)! १० ते २० गरजू महिलांचा समूह
(२)! गटातील सर्व महिला एकाच वस्तीतील गल्लीतील शेजारी शेजारी राहणाऱ्या समान विचारांच्या समान आर्थिक परिस्थिती असणार्या महिलांचा समावेश
(३) दरमहा ठराविक ठिकाणी ठराविक रक्कम ठरलेल्या दिवशी जमा करतात
(४) गटाला सर्वांच्या मते नाव देणे ( गट प्रमुख. व उप गट प्रमुख ) अधक्ष व सचिव सर्वानुमते निवडले जातात
(५) बचत गटाच्या नावे बॅंक खाते उघडणे अधक्ष सचिव यांना सहि करण्याचा अधिकार दिले जातात
(६)! बचतगट स्थापन झाल्यापासून कमीतकमी ३ ते ६ महिन्यापर्यंत फक्त बचत करणे
(७) त्यानंतर आपल्याच साठलेल्या एकूण बचतीच्या आधारे गटांतील गरजू महिलांना ठराविक व्याज दराने सर्वानुमते कर्ज दिले जाते
(८) कर्जाची गरज व कारणं ध्यानी घेऊन त्या आधारे कर्ज वाटप करण्यावर भर असतो
(९) गरजू व पिडित महिलेच्या गरजेला प्राधान्य दिले जाते
(१०) सावकरापेक्षा कमी व बॅंकेच्या जवळपास थोडक्यात वाजवी व्याज दराने कर्ज वाटप करून महिलांच्या दैनंदिन गरजा भागविता येतात
(ब) बचतगट व त्याची उद्दिष्टे
(१)एकामेकाशी मोकळी चर्चा करण्याकरिता व्यासपीठ तयार करणे
(२)!विचारांची अनुभव देवाण घेवाण करण्यासाठी एक साधनं निर्माण करणे
(३)! महिलांमध्ये जाणीव जागृती निर्माण करणे
(४)!बचतीची सवय लागण्यासाठी
(५) आत्मशक्ती जाणीव व आत्मसाक्षरते करिता
(६)! महिलांचा आर्थिक सामाजिक उन्नती
(७) गाव विकासात दबाव गट म्हणून काम करण्यासाठी
(क) बचतगट का ? आणि कशासाठी
(१) बचतगट हे महिला एकत्र आणून विचार करायला लावण्याचे माध्यम आहे तसेच गट व्यवस्थित चालला तर सावकार अदि शोषक घटकांपासून दूर राहणे सहज शक्य होईल
(२) विविध महिला एकत्र परस्परांशी सुख दुःख देवाण घेवाण करणे शक्य होते
(३) बचत गटामुळे महिलांना बचतीची सवय लागते परस्पर माध्यमातून एकमेकांना आर्थिक सहाय्य करून दैनंदिन अडचणी सोडवता येतात
(४) बचत गटामुळे केवळ आर्थिक विकासाचे मार्ग व संधी मिळत असे नव्हे तर त्या बरोबर विविध प्रशिक्षण बाहेरील अनुभव इ मुळे महिलांमध्ये आत्मविश्वास निर्माण होतो तसेच घरात बॅंकेत आणि गावात स्वताची पत निर्माण होते
(५) घरातील गावातील समस्या सोडविताना निर्णय प्रक्रियेत कृतीशील सहभाग घेता येतो
(६)! महिलांना विविध प्रश्न अडचणी याची जाणीव होते व त्या निवारण करण्यासाठी त्या सदैव तयार असतात
(७) बचत गटामुळे महिलांना राजकीय शक्ती प्राप्त करून घेण्याची संधी मिळते
(८) एक व्यक्ति म्हणून जगताना एक स्त्री म्हणून आपले स्थान निर्माण करण्यासाठी बचत गटांची गरज आहे
(९) बचत गट हे महिलांना स्वावलंबी मानसिक. आर्थिक वैचारिक. व सामाजिक प्रगती साधण्याचे माध्यम आहे
(ड) स्वयंसहाय्यता बचत गटांची वैशिष्ट्य
(१) बचत गटांचा कारभार लोकशाही पद्धतीने चालतो
(२) सर्व सभासदांच्या सहमतीने निर्णय घेतला जातो
(३) जात लिंग. गरिब सामाजिक प्रतिष्ठा यांचा कोणताही भेदभाव न करता सर्व सभासद समान असतात
(४) महिलांना एकत्र येण्याचे अनौपचारिक व हक्काचे व्यासपीठ म्हणजे बचत गट आहे
(५) सभासदांमध्ये पैसयाचे धन याची फक्त देवाण घेवाण न होता मायेच्या प्रेमाच्या व एकमेकींच्या सुख दुःख गप्पांचा मन व्यवहार होतों
(६)! एकाच वस्तीतील गल्लीतील वाडीतील राहून सुध्दा एकमेकी बद्दल आपुलकी विश्वास नसतो तो गटामध्ये आल्यावर तयार होतो
(७) गटातील महिला एकमेकींना अडचणीतून तोंड देण्यासाठी मानसिक आधार कुटुंबातील घरगुती अडचण सोडवण्यासाठी सुध्दा मदत करतात
(८) महिलाचा उदेश मी पासून आम्ही पर्यंत मोठा होतो
(ढ) बचतीचे इतर माध्यम व बचत गट यातील फरक
(१) घरगुती बचत. डब्यात. मडक्यात. पेटित. किंवा शेजारच्या कडे बहिणीकडे ननंदेकडे दिसलेली बचत सुरक्षित नसते आणि ती कायम चालू राहतं नाही
(२) बॅंक ताबडतोब आणि अडचणी वेळी अचानक गरजे वेळी पैसे मिळतीलच याची खात्री नाही खाते उघडण्यासाठी विविध कागदपत्रांची आवश्यकता लागते बॅंकेत यंत्राप्रमाणे फक्त आर्थिक पैसयाचे व्यवहार होतात बचतीचे प्रमाण जास्त लागते
(३) भीशी पोस्ट पतपेढी. खाजगी पतपुरवठा. जमा केलेला पैसा एकदाचं मिळतो ऐनवेळी गरजेला मिळत नाही म्हणून या सगळ्यांपेक्षा सोपा साधा सरळ व्यवहार हा बचत गटांचा असतो
(ण) स्वयंसहाय्यता बचतगट नियमावली
(१) सभासद एकाच गाव गल्ली वाडी
(२) सभासद गरजू व गरीब असावेत
(३) सभासदांमध्ये आपुलकी विश्वास एक विचार एक मत असावे
(४) सभासदांमध्ये जाती भेद असु नयेत
(५) सभासद समान आर्थिक स्तरातील असावेत
(६) सभासद संख्या १०/२०
(७) गटाच्या बैठकीची वेळ तारिख निश्चित असावी
(८) गटाची बैठक फिरती किंवा मध्यवर्ती ठिकाणी असावी
(९) गटाच्या बैठकीत सर्वांनी गोलाकार व पातळीत बसावें
(१०) गटाच्या बैठकीत सर्व सभासद उपस्थित असावेत
(११) गटामध्ये गरजेनुसार गैरहजर राहणाऱ्या सभासदांना दंड आकारण्यात यावा
(१२) गटाची बचत बैठकीतच गोळा केली पाहिजे
(१३)!बचत वेळेवर न भरणाऱ्या सभासदांना दंड केला पाहिजे
(१४) अधक्ष. सचिव. ( संघटिका व सहसंघटिका ) यांची निवड सर्वानुमते व्हायला हवी
(१५)! सभासदांना कर्ज वितरण करताना व्याज दर हा सर्वांनी मिळून ठरविला पाहिजे
(१६)! सभासदांना कर्ज दिल्यानंतर परत फेड समान हप्ते ठरवून सभासदास मुदत देण्यात यावी समान १० हप्ते मर्यादा असावी
(१७) कर्जासाठी जामीनदार बचतगटातीलच असावा
(१८) कर्ज देत असताना अत्यावश्यक गरजेला प्राधान्य द्यावे
(१९) कर्जाची परतफेड वेळेवर न झाल्यास सभासदावर दंडात्मक कारवाई करण्यात यावी
(त) बचतगट सभासद जबाबदारी
(१) सभासदाने नियमित मिटींगला हजार राहणे
(२) गटांची बचत वेळेवर जमा केली पाहिजे
(३) गटांचे नियम तयार करून त्या नियमांचे काटेकोर पालन झाले पाहिजे
(४) सदस्यांनी गटांचे पैसै भरण्यास बॅंकेत गेले पाहिजे कामांचे वाटप करुन घेणे
(५) मासिक सभेला गैरहजर असणार्या सभासदाला दंड केला पाहिजे
(६) दंड देताना कोणत्याही महिलेने तक्रार मांडू नये
(७) सामूहिक कार्यक्रमास प्रत्येक सभासदाने मदत केली पाहिजे
(८) प्रत्त्येक महिन्याला अधक्षाकडून हिशेब घेतला पाहिजे
(९) रेकॉर्ड व्यवस्थित लिहिले जाते का ? ते पाहणे
(१०) सभासदांचा एकामेकावर विश्वास असला पाहिजे
(११) आकस्मिक गरजेला मदत केली पाहिजे
(१२) एकामेकाना प्रशिक्षण घेण्यास सांगणे प्रशिक्षणात मिळणारी माहिती इतरांना सांगणे
(१३) महिलांना उधोग साठी प्रवृत करणे
(१४) साक्षर महिलांनी निरक्षर महिलांना शिकवण्याची जबाबदारी पार पाडली पाहिजे
(१५) शिक्षित महिलांनी रेकॉर्ड लिहण्यासाठी संघटिकेला मदत केली पाहिजे
(१६) सभेमध्ये गटातील महिलांना कर्ज देताना सर्वानुमते निर्णय घेतला पाहिजे
(१७)! बचतगटामधये ग्राम विकासासाठी कार्यक्रम आयोजित केले पाहिजेत
(१८) सभेच्या शेवटी सभेच्या अहवालावर सह्या केल्या पाहिजेत
(थ ) संघटिका व सहसंघटिका यांची जबाबदारी
(१) बचतगट सभेचे आयोजन करणे
(२) गटाच्या मिटींगला गटप्रमुख यांने जातीने उपस्थित राहावे
(३) सर्व गटांचे व्यवहार लिखीत असावेत
(४) बचतगटांनी वेळोवेळी घेतलेल्या निर्णयांची अंमलबजावणी करणे
(५) बचतगट गटाच्या कामांवर देखरेख योग्य वेळी सहाय्यता आर्थिक मंजूरी बैठक बोलावणे
(६) गटाच्या गरजा व प्रश्न बरोबर ओळखणे आणि त्यांचे उत्तर सहभागाने देणें
(७) बॅंकेतून किंवा गटातून कर्ज. द्यावयाचे असल्यास गटातील सर्व सभासदांना बोलावणे आणि कर्ज समान वाटप करणे
(८) गटाने रेकॉर्ड हाताळणे व व्यवस्थित ठेवणें
(९) प्रत्त्येक महिन्याला सभासदांना बॅंकेत घेऊन जाणे
(१०) गटातील महिलेवर अचानक अडचण आल्यास तीची अडचण विचारात घेऊन सहकार्य करावे
(११) गटातील सभासदांचा विश्वास संपादन करणे
(१२) इतर शासकीय विभागाशी संपर्क साधने त्यांच्याकडून माहिती मिळविणे
(१३) गटाच्या नियमांचे स्वता पालन करणे व इतरांकडून पालन करून घेणे
(१४) सामाजिक कार्यात सभासदांना प्रतिसाद देणे
(१५)! गटामध्ये विविध उपक्रम व योजना राबविण्यात मदत करणे
(१६) सभासदांमध्ये सहकार्याची भावना तयार करणे
(१७) विधवा व निराधार महिलांना योजनांचा लाभ मिळवून देणे
(१८) प्रशिक्षणाला उपस्थित राहणे
(१९) मासिक सभेची पूर्वसूचना देणे
(२०) संघटिकेने आपलीं जबाबदारी दुस-याला दिली पाहिजे
(२१) सर्व सभासदांना समान वागणूक देणे
(२२) क्षेत्र भेटी कार्यक्रमाचे आयोजन
(२३)! उद्योगासाठी महिलांना प्रवृत करणे
(२३) गट आदर्श कसा होईल यासाठी प्रयत्न केला पाहिजे
(२४) सभासदांमध्ये नेतृत्व गुणांचा विकास करणे
(२५) विविध विषयांची तयारी करणे
( द) आदर्श गट संकल्पना
(१) गटांची मासिकं सभा ठरल्या वेळेत ठरलेल्या ठिकाणी झाली पाहिजे
(२) गटाच्या मासिकं सभेला १००/टक्के उपस्थित असलीं पाहिजे
(३) गटांची मासिकं बचत सभासदाने वेळेवर सभेत दिली पाहिजे
(४) गटांची नियमावली लेखी असायला हवी
(५ ) गटातील कर्ज वाटप घेणें देणे सभेतच झाले पाहिजे
(६) गटातील सर्व लिखाण वेळेवर सभेतच झाले पाहिजे
(७) गटातील मासिकं सभेला गैरहजर असणारे सभासद यांना योग्य दंड करण्यात यावा
(८) गटातील सभासदाने बॅंकेचे व गटांचे कर्ज वेळेत व्याजासह परत फेड करते बंधनकारक आहे
(९) गटांचे व बॅंकेचे कर्ज परत फेड न करणार्या सभासदावर दंडात्मक कारवाई करण्यात यावी
(१०) गटातील महिलेला वयक्तिक उपयोगासाठी कर्ज हवे असल्यास तीला गटाने मदत केली पाहिजे
(११) गटांचा सामुहिक उधोग असल्यास त्यावर महिलांची देखरेख असली पाहिजे
(१२) बचतगटांनी व्हिडीसी सभासदांचे सहकार्य घेऊन गटांचे काम केले पाहिजे
(१३) गटातील प्रत्त्येक सभासदाने कोणत्याही अडचणीला सामोरे जावून समोर येण्याची तयारी ठेवली पाहिजे
(१४) गटाने बॅंक व्यवहार चांगला ठेवला पाहिजे
(१५) गटाने आपल्या गावातील अडचणी लक्षात घेऊन त्या निवारण करण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत
(१६) गटाने ग्राम विकासासाठी योग्य ते कार्यक्रम आयोजित केले पाहिजेत
(१७) गटाच्या मासिकं सभेत सामाजिक व गावातील प्रशनावर चर्चा व्हायला हवी
(१८) गटाच्या कामकाजाची सर्व सभासदांना माहिती असायला हवी
(१९) गटातील वैयक्तिक अडचणी दूर करण्यासाठी सभासदांनी एकामेकाला मदत केली पाहिजे
(२०) गटाने त्रेमासिक सहामाही. वार्षिक सभा बोलावली पाहिजे
(२१) शासकीय व निमशासकीय योजनांचा लाभ सदस्याने घेतला पाहिजे
(२२) गटातील सभासदांमध्ये सहनशीलता असायला हवी
(२३) गटांचा इतर कार्यालयाशी संपर्क असला पाहिजे
(२४) गटांचा निर्णय सामूहिक असायला हवा
महिला सबलीकरण व्हावे आर्थिक विकास होण्यासाठी अनेक गरजू गरीब दारिद्र्य रेषेखालील महिला एकत्र येवून आपापल्या परीने आपलीं बचत उभीं करत असतात त्यामुळे महिला संघटन लवकरात लवकर होते पण आज महिला आर्थिक विकास महामंडळ यांचा उपक्रम कौतुकास्पद आहे पण आज या एकामेकांच्या सुखात दुःखात आर्थिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी एकत्र आलेल्या महिला बचतगटांना राजकारण्यांचे वारे लागतं आहे नामांकित व्यक्तिनी निवडलेली काही महिला या गटात मिसळून आयत तयार संघटन आपापल्या फायद्यासाठी वापरतात काय याचा धोका वाढला आहे गॅस वाढला काढा मोर्चा डिझेल पेट्रोल महाग काढा मोर्चा महागाई वाढली मोर्चा काढा अशा विविध कारणांसाठी मोर्चा काढला पाहिजे कारणं गरज सर्वांची आहे पण वयक्तिक बचत गटाच्या माध्यमातून असे मोर्चे निघाले पाहिजेत त्याला राजकारण आणि नेते यांची गरज नाही रोज करा तवा खा अशा कोणत्याही व्यक्तिचा मोर्चासाठी वापर करु नका स्वता संघटन करा आणि मग बघ ा
मी कोणत्याही पक्ष संघटना सेवाभावी संस्था याचे समर्थन करत नाही
समाजसेवा बंद आंदोलन मोर्चा उपोषण रस्ता रोको आंदोलन निवेदन तक्रार अर्ज मागणी अर्ज प्रचार प्रसार प्रसिध्दी जाहिरात वाचन लेखन संबोधन प्रबोधन आणि मग नेतृत्व करण्यासाठी
संस्थापक अध्यक्ष अहमद नबीलाल मुंडे
रुग्ण हक्क व अधिकार समिती सांगली जिल्हा
रेशन अधिनियम कायदा २०१३ रक्षक समिती सांगली जिल्हा
मौलाना आझाद विचार मंच सांगली जिल्हा
माहिती अधिकार नियोजन समिती सांगली जिल्हा
९८९०८२५८५९
वाचा -
जागतिक महिला दिन - WORLD WOMEN'S DAY ...
तिचे मानसिक संतुलन बिघडले - मानवसेवा ने दिले adhar- Manavseva project....
बालविवाह बालविवाह - A.MUNDE ...
तिचे मानसिक संतुलन बिघडले - मानवसेवा ने दिले adhar- Manavseva project...
