कलम. (४) अन्वये कुळ माणले गेले आहे कलम (४) अन्वये संरक्षित कुळ माणले गेले आहे अथवा. कलम २ (१०/अ ) अन्वये कायद्यानुसार कुळ माणले गेले आहे
(२) शेतजमीन वहिवाट करण्याची रित
(१) सन १९३२/१९७३ पर्यंत शेतजमीन वहिवाट करण्याच्या ६ पध्दती खालील प्रमाणे आहेत
(२) शेतजमीन स्वता वहिवाट करणे याला "खुद्द " जमीन कसणे असे म्हणत
(३) शेतजमीन स्वताच्या देखरेखीखाली मजूराकडून करुन घेणे
(४) शेतजमीन ( खंडाने ) रोख कसावयास देणे व जमीन कसलयाचा मोबदला म्हणून रोख रक्कम घेणे
(५) शेतजमीन कसलयाचा मोबदला म्हणून पिकातील वाटा खंड म्हणून देणें याला. " बराईने " जमीन कसणे असे म्हणतात
(६) शेतजमीन कसलयाचा मोबदला म्हणून पिकातील निश्चित वाटा घेणे याला अरधलीने. वाटयाने. जमीन कसणे असे म्हणतात
(७) शेतजमीन कसलयाचा मोबदला म्हणून रोख रक्कम आणि पिक असा एकत्रित मोबदला घेणे ज्या प्रकारच्या रितीने जमीन कसली जात असे त्याचा उल्लेख जुन्या गाव नमुना बारा सदरी " रीत " या स्तंभात केला जातो याचा उपयोग कुळ हक्क ठरविण्यासाठी होत असे त्यामुळे सध्या हा प्रकार अस्तित्वात नाही
(२) शेतकरी म्हणजे कोण ? महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम २ ((२) अन्वये शेतकरी व्याख्या दिलेली आहे कोणत्याही व्यक्तिने शेतीची जमीन नोंदणीकृत कागदापत्राने विकत घेतली असल्यास ती व्यक्ती शेतकरी आहे का नाही हे ठरविण्याचा अधिकार दिवाणी न्यायालयाला नसून तो योग्य त्या अधिकारांचा आहे
(३) शेतमजूर म्हणजे कोण ?
(१) महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम कलम २ (१/ अ ) अन्वये अशी व्यक्ती जी कोणत्याही प्रकारची सवताची जमीन धारण करू शकत नाही आणि कसत नाही परंतु राहते घर धारण करते आणि तिचे एकूण उत्पन्न ५०/टक्के शेत मजूरी पासून मिळते त्याला शेतमजूर असे म्हणतात
(४) कायदेशीर कुळ म्हणजे कोण ?
कुळाना संरक्षण देण्यासाठी आणि त्यांचे शोषण थांबविण्यासाठी मुंबई कुळ वहिवाट अधिनियम १९३९ आणि मुंबई कुळ वहिवाट व शेतजमीन अधिनियम १९४८ हे दोन महत्त्वाचे कायदे करण्यात आले महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम २०११( पूर्वीचा मुंबई कुळ वहिवाट व शेतजमीन अधिनियम १९४८ ) कलम ४ अन्वये कुळ म्हणून मानावयाचया व्यक्तिची व्याख्या केली आहे त्याप्रमाणे
(१) जो इसम दुसर्याच्या व मालकीची जमीन वैध किंवा कायदेशीर रित्या कुळ या नात्याने कसत असेल आणि
(२) जमीन मालक आणि अशा कुळात करार झाला असेल तथापि जर असा करार तोंडी असेलतर तर तो न्यायालयात सिद्ध होण्यास पात्र असेल
(३) असा कुळ जमीन प्रत्यक्षात स्वता कसत असेल
(४) जमीन कसणयाचया बदल्यात असे कुळ जमीन मालकास नियमितपणे खंड देत असेल आणि जमीन मालक तो खंड स्विकारत असेल
(५) व्यक्ती जमीन मालकाच्या कुटूंबातील नसावी
(६) ती जमीन असणार्या वयकतिकडे गहाण नसावी
(७) व्यक्ति पगारावरिल नोकर नसावा
(८) अशी व्यक्ती जमीन मालकाच्या किंवा जमीन मालकाच्या कुटूंबातील कोणत्याही व्यक्तिच्या प्रतक्ष किंवा अप्रतक्ष देखरेखीखाली जमीन कसत नसेल तर अशी व्यक्ती कायदेशीर कुळ आहे
(५) संरक्षित कुळ म्हणजे कोण ?
महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम २०११( पूर्वीचा मुंबई कुळ वहिवाट व शेतजमीन अधिनियम १९४८) कलम ४/ अ अन्वये "संरक्षित कुळ " ही व्याख्या केली जाते त्याप्रमाणे सन १९३९ चया कुळ कायद्यानुसार दि ०१/०१/१९३८ पूर्वी सतत ६ वर्ष कुळ म्हणून जमीन असणार्या व्यक्तिची किंवा दि ०१/०१/१९४५ पूर्वी सतत ६ वर्षे कुळ म्हणून जमीन असणार्या व्यक्तिची आणि दि. ०१/०११/१९७४ रोजी कुळ म्हणून जमीन असणार्या व्यक्तिला. "संरक्षित कुळ " म्हणले गेले आहे अशा व्यक्तिची नोंद अधिकार अभिलेखात "इतर हक्क " सदरी. " संरक्षित कुळ" म्हणून केली गेली आहे
(६) कायम कुळ म्हणजे कोण ?
महाराष्ट्र कुळवहिवाट अधिनियम २०११( पूर्वीचा मुंबई कुळ वहिवाट व शेतजमीन अधिनियम १९४८) कलम २( १०/ अ ) अन्वये. "कायम कुळाची व्याख्या केलेली आहे त्याचप्रमाणे मुंबई कुळ वहिवाट व शेतजमीन अधिनियम १९५५ अमलात येण्याच्या निकटपूरवी ज्या व्यक्तिंना वहिवाटीमुळे. रुढी मुळे किंवा न्यायालय निकालामुळे कायम कुळ ठरविले गेले आहे त्यांची तसेच जे मूळगेणीदार किंवा मिरासदार म्हणून जमीन धारण करीत होते आणि ज्यांच्या कुळवहिवाटीस प्रारंभ किंवा अवधी तिच्या प्राचिनतवामुळे समाधानकारक रीतीने सिध्द करता येत नसेल आणि ज्यांच्या पूर्व हक्क अधिकार्यांचे नाव कोणत्याही अधिकार अभिलेखात किंवा सार्वजनिक अभिलेखात उपरोक्त सन १९५५ चा अधिनियम अंमलात येण्याच्या निकटपूरवी कायम कुळ म्हणून दाखल होते त्याची नोंद अधिकार अभिलेखात "इतर हक्क " सदरी "कायम कुळ " म्हणून केली गेली
(७) बेदखल कुळ म्हणजे कोण ?
महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम २०११ चया कलम १४ अन्वये कुळाच्या कसुरीमुळे कुळवहिवाट समाप्त करण्याची तरतूद आहे
कुळाचा कसूर म्हणजे काय
(१) कोणत्याही महसूल वर्षाचा खंड वर्षानुवर्षे आणि जाणूनबुजून त्या त्या वर्षाच्या ३१ मे पूर्वी न भरणे
(२) जमीनीची खराबी अथवा कायम स्वरुपी नुकसान होईल असे कृत्य जाणूनबुजून करणे
(३) जाणूनबुजून महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियमाच्या कलम २७ चे उल्लंघन करून जमीनीची पोट विभागणी. पोटपटटा. किंवा अभिहस्तांतरण करणे
(४) स्वता जमीन न असणे
(५) जमीनीचा उपयोग किंवा शेतीसलगन जोड धंद्यासाठी न करता इतर प्रायोजणासाठी करणे उपरोक्त पध्दतीने कुळानी कसूर केला असता जमीन मालकाने कुळास तीन महिन्यांची लेखी नोटीस दिली असल्यास कुळवहिवाट समाप्त करण्याची तरतूद आहे कशा कुळास बेदखल कुळ असे म्हणतात
(८) शेतजमीनीवर जमीन मालकाचा प्रतक्ष ताबा आहे असे कायद्याने केंव्हा माणले जाते ?
जर एखाद्या शेतजमीन वहिवाट जमीनीचा मालक किंवा त्यांचे कुटुंबीय करीत असतील तर कुळ कायद्यानुसार असलेले कुळ करीत असेल किंवा उपरोक्त व्यक्ती शिवाय अशी व्यक्ती करीत असेल की जी कायदेशीर कागदोपत्री पुराव्यांवरून स्वताच्या वहिवाटीचे समर्थन करू शकेल तर अशा शेतजमीनीवर जमीन मालकाचा. " प्रतक्ष ताबा " आहे असे कायदा माणतो अनाधिकाराने किंवा दंडेलशाहीने जमीनीचा कब्जा घेणा-या इसमाविरुधद महाराष्ट्र जमीन महसूल अधिनियम १९६६ चे कलम ५९ आणि कलम २४२ अन्वये कारवाई करता येते
(९) व्यक्तिशः जमीन कसणे म्हणजे काय ?
व्यक्तिशः जमीन कसणे याची व्याख्या महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम कलम २(६) मध्ये दिलेली आहे त्यानुसार जी व्यक्ती सवतासाठी स्वताच्या अंगमेहनतीने. अथवा स्वताच्या कुटुंबातील कोणत्याही व्यक्तिच्या कष्टाने अथवा स्वताच्या कुटुंबातील व्यक्तींच्या देखरेखीखाली. मजूराकडून. पिकांच्या हिशशया चया स्वरुपात मोबदला न देता रोख रक्कम अथवा वस्तूंच्या रुपांत वेतन/मोबदला देऊन जमीन कसून घेते त्याला व्यक्तिशः जमीन कसणे असे म्हणतात तथापि. विधवा. अज्ञान. शारीरिक किंवा मानसिकदृष्ट्या अपंग आणि सशत्र दलात नोकरी करणारी व्यक्ती जरी नोकरामारफत मजुरांकडून. किंवा कुळामारफत जमीन कसवून घेत असलीं तरी अशी व्यक्तिशः जमीन कसणे असे माणता येईल
(१०) कुळाने खरेदी करावयाच्या जमीनीची किंमत कशी ठरवली जाते ?
जर एखादी व्यक्ती कायदेशीर कुळ आहे असे शेतजमीन न्याया अधिकिराने जाहीर केल्यानंतर महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम कलम ३२ /ग अन्वये कुळाने द्यावयाची व जमीनीची किंमत ठरविण्यात येते कलम ३२/ ह अन्वये अशा खरेदीची किमान कीमत व कमाल किंमत काय असावी याची तरतूद आहे अशी किंमत कुळ व संरक्षित आणि साधे कुळ याबाबत वेगवेगळी असु शकते
कायम कुळाच्या बाबतीत
(१) शेतजमीन खंडाच्या सहा पट रक्कम अधिक
(२) कृषक दिनी येणे असलेल्या खंडाची रक्कम ( असल्यास ) अधिक
(३) कुळाने न भरलेल्या पण जमीन मालकास करावयास लागणार्या जमीन महसूल उपकराचया रकमा अधिक
(४) कृषक दिनापासून कलम ३२/ ग अन्वये जमीन खरेदीच्या किंमत ठरविण्यात येण्याच्या दिनांकापासून खरेदी पर्यंत कीमतीवर. द सा द शे ४'५/टक्के या दराने होणारे व्याज
वरील सर्वांची बेरीज
संरक्षित आणि साध्या कुळासाठी
(१) शेतजमीनीचया आकारणीचया वीस पटीहून कमी नाही आणि २०० पटीहून जास्त नाही अशी रक्कम अधिक
(२)जमीन मालकाने बांधलेल्या वास्तू विहीर. बांधारे. लावलेली झाडे यांचें मुल्य
(३) कुळाने न भरलेल्या व जमीन मालकास भरावयास लागणारा जमीन महसूल उपकराचया रक्कम अधिक
(४)!कृषकदिनापासून कलम ३२/ ग अन्वये जमीन खरेदी किंमत ठरविण्यात येण्याच्या दिनांकापरयणत कालावधीसाठी खरेदी किंमतीवर द सा द शे ४'५/टक्के या दराने होणारे व्याज
वरील सर्वांची बेरीज
कुळाने जर जमीन मालकास जमीनीच्या भरपाई पोटी काही रक्कम दिली असल्यास अशी रक्कम तसेच त्या जमीनीत काही झाडे असल्यास आणि जमीन मालकाने त्या झाडापासून काही उत्पन्न घेतलें असले तर ती रक्कम खरेदी रक्कमेतून वजा करण्याची तरतूद आहे
(११) महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम कलम ३२ ते ३२ र बाबत माहिती
कायदा ३२ यात दिनांक १/४/१९५७ हा कृषी दिन ठरविण्यात आला आहे या दिनांकास कायदेशीर कुळ म्हणून जमीन धारण केली असेल तर त्या कुळाने ती जमीन सर्व बोजापासून मुक्त अशी आपल्या जमीन मालकाकडून खरेदी केली आहे असे मानण्यात येईल
(१) कलम ३२ अ कुळाने कमाल क्षेत्रापरयणत जमीन खरेदी केली आहे असे मानण्यात येईल कमाल क्षेळत्रापेक्षा जास्त जमीन कुळाला खरेदी करता येणार नाही
(२) कलम ३२"ब कुळाने अंशतः मालक आणि अंशतः कुळ म्हणून जमीन धारण केली असेल आणि त्याने अंशतः मालक म्हणून जमीन धारण केलेल्या जमीनीचे क्षेत्र कमाल धारण क्षेत्राइतके किंवा त्याहून जास्त असेल तर कुळाने जमीन खरेदी केली आहे असे मानण्यात येईल
(३) कलम. ३२ " क जेव्हा कुणाकडे एकापेक्षा अधिक जमीन मालकाकडील जमीन स्वतंत्र पणे कसण्यासाठी ताब्यात असतील तेव्हा कुळाला प्रत्त्येक जमीन मालकाकडून खरेदी करावयाचे क्षेत्र व ठिकाण पसंत करण्याचा अधिकार असेल
(४) कलम. ३२"ड कुळाच्या ताब्यात कुळ म्हणून केली असणारी एखादी जमीन मुंबई धारण जमीनीचे तुकडे पाडण्यास प्रतिबंध व त्यांचे एकत्रीकरण करण्याबाबत अधिनियम १९४७ अन्वये तुकडा असेल तरीही कुळाला तो तुकडा खरेदी करण्याचा अधिकार असेल
(४) कलम ३२"इ कुळाने जमीन खरेदी केल्यानंतर शिल्लक राहिलेल्या जमीनीची विल्हेवाट कलम १५ अन्वये लावता येईल
(५) कलम ३२ " फ जमीन मालक अज्ञान. विधवा. सशत्र सैन्य दलात नोकरीस असेल किंवा शारीरिक अथवा मानसिक दृष्ट्या अपंग असेल तर अशा जमीन मालकास कलम. "३१" मध्ये नमुना केलेल्या अवधित कुळ वहिवाट समाप्त करण्याचा हक्क असतो. अज्ञान व्यक्ती सज्ञान झाल्यानंतर. विधवा महिलेचे हितसंबंध नष्ट झाल्यानंतर. सशत्र सैन्य दलातील नोकरी संपुष्टात आल्यानंतर किंवा शारीरिक व मानसिक दृष्ट्या अपंग व्यक्तीं बरा झाल्यानंतर एका वर्षाच्या काळात कुळाला आपला जमीन खरेदी हक्क बजावता येईल हा एका वर्षाचा काळ वर. नमुद घटना पूर्ण झाल्यापासून मोजण्यात येईल कुळाला माहिती मिळाल्यापासून नाही
(६) कलम. ३२ "ग " यानुसार शेतजमीन न्याया अधिकिराने. कुळाने द्यावयाची जमीनीच्या खरेदी किंमत ठरविण्यात येईल
(७) कलम "३२" यानुसार कुळाने खरेदी करावयाच्या जमीनीची किंमत व कमाल किंमत ठरविली जाते
(८) कलम. "३२" ह. यानुसार कुळाने खरेदी करावयाच्या जमीनीची किमान किंमत व कमाल किंमत ठरविली जाते
(९) कलम "३२" आय यानुसार कायम कुळाने धारण केलेलीं जमीन जर पोटकुळाला. पोटपटटयाने दिली असेल तर अशा पोटकुळाने विहित मर्यादेपर्यंत कृषकदिनी जमीन खरेदी केली आहे असे मानण्यात येते पोटकुळाने द्यावयाच्या खरेदीच्या व किमतीतून सहा पट रक्कम जमीन मालकास व उर्वरित रक्कम कुळास दयावी लागते
(१०) कलम "३२" जे वगळण्यात आले आहे
(११) कलम. "३२" के. यानुसार खरेदीदार कुळाने जमीन खरेदीची रक्कम एक वर्ष कालावधीच्या आत एकरकमी किंवा द सा द शे ४'५/टक्के व्याजासह बारापेक्षा जास्त नाही इतक्या वार्षिक हप्त्याने वसुली करण्याचा न्यायाधिकरणाला आहे
(१२) कलम. "३२" ल. निरसित करण्यात आले आहे
(१३) कलम. "३२" म. यानुसार कुळाने खरेदीची संपूर्ण रक्कम शासकीय तिजोरीत जमा केल्यानंतर कुळाला न्यायाधिकरण मार्फत जमीन खरेदीचे प्रमाणपत्र देण्यात येते जर अशी रक्कम कुळाने जमा करण्यात कसूर केला आणि ती रक्कम जमीन महसूलाचया थकबाकी प्रमाणे वसूल केली गेली तर खरेदी परिणाम शुन्य होईल
(१३) कलम "३२" मम यानुसार जर वर नमूद केल्याप्रमाणे खरेदी परिणाम शुन्य असेल परंतु जमीन खरेदीदार कुळाच्या कब्जात असेल तर सदर खरेदी रक्कम एक रकमी भरण्यासाठी न्याया अधिकिराने चौकशी अंती कुळाला आणखी एक वर्षाचा अवधी देऊ शकेल
(१४) कलम "३२" न यानुसार खरेदी परिणाम शुन्य झाली असेल तर जमीन मालकाला कुणाकडून खंड वसुल करण्याचा अधिकार आहे
(१५) "३२" ओ. यानुसार जर कृषकदिनानंतर कुळवहिवाट निर्माण झाली असेल तर कुळवहिवाट निर्माण झाल्यापासून एका वर्षाचा आत कुळाने जमीन खरेदिसाठी न्याया अधिकिराने अर्ज करण्याची तरतूद आहे
(१६) कलम. "३२" पी. यानुसार कुळाने जमीन खरेदीचा हक्क मुदतीत बजावला नसेल तर जमीन परत घेण्याचा अधिकार व त्याची विल्हेवाट लावण्याचा हक्क न्याया अधिकिराने आहे
(१७) कलम. "३२" कयू. यानुसार कलम "३२" ग. ची प्रकिया चालू असताना न्यायाधिकरण जमीनीवर असलेल्या बोजयाची निश्चिती करते
(१८) कलम. "३२" आर. यानुसार जमीन खरेदीदाराने खरेदी नंतर अशी जमीन व्यक्तिशः कसणयात कसूर केल्यास त्याला जमीनीतून काढून टाकून त्या जमीनीची विल्हेवाट लावण्याचा हक्क न्यायधिकरणाला आहे
(१२)सात बारा इतर हक्कात "कु का. ४३ चया बंधनास पात्र असा शेरा असतो त्याचा नेमका अर्थ काय ? महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम कलम "४३" अन्वये कुळाने कलम. "३२"३२ फ " आय. ३२" ३३ क " किंवा "४३'१'ड " अन्वये खरेदी केलेलीं तसेच कलम. "३२ _प किंवा "६४" अन्वये विक्री केलेलीं जमीन जिल्हाधिकाऱ्यांच्या पूर्व परवानगीशिवाय हस्तांतरत करता येणार नाही गहाण. बक्षीस किंवा पट्ट्याने. देता येणार नाही तथापि महाराष्ट्र शासनाने फेब्रुवारी. २०१४ मध्ये कलमात सुधारणा केली आहे त्यानुसार कुळांना. कुळ कायदा कलम "३२- म चे कलम प्रमाणपत्र मिळून १०/वर्षाचा कालावधी. लोटला आहे अशा जमीनीची खरेदी/ विक्री / गहाण / अदलाबदल. / गहाण / पट्टा. / अभिहस्तांतरण करण्यासाठी शासन परवानगी आवश्यकता असणार नाही कशी तरतूद केली आहे त्याला कलम. "३२- म " चे कलम चे प्रमाणपत्र मिळून. १०/ वर्षाचा कालावधी लोटला आहे आणि त्याला सदर जमीन विकण्याची इच्छा आहे त्याने शेतजमीन विकण्यापूरवी त्याचा विक्री करण्याचे मत तहसिलदार कार्यालय यांना लेखी कळविणे कसा कर्ज मिळाल्यानंतर दोनच दिवसात तहसिलदार कार्यालय त्या अर्जदारास. तो विक्री करणार असलेल्या शेतजमीनीची महसूल आकारणी चाळीस पट नजराणा रककमेचे. लेखाशिरष. नमुद असलेलें चलन तयार करून देते ही चाळीस पट नजराणा रक्कम संबंधित शेतकरयाने. चलनानुसार. शासकीय कोषागारात जमा करावी त्यांनतर तो विक्री व्यवहार करू शकतो हे चलन आणि खरेदीची कागदपत्रे पाहून तलाठी यांनी गाव नमुना. ६/ मध्ये त्याची नोंद करावयाची आहे या चलनाशिवाय कोणत्याही आदेशांची आत्ता गरज भासणार नाही जर संबंधित शेतकऱ्याला त्याच्या सात बारा वर असलेला "कु का कलम ४३ चया ब़धनास पात्र. " असा शेरा जरी रद्द करावयाचा असल्यास तरी वरिल प्रमाणे अर्ज व चलन हजर केल्यास असा शेरा रद्द करता येतो परंतु महत्वाचे म्हणजे हि तरतूद फक्त कुळ कायदा कलम "४३" चया बंधनास पात्र असलेल्या जमीनीना लागू असेल वाटप केलेल्या नवीन शर्ती वरील शासकीय जमीनी "कु का कायदा ८४-क " वाटप केलेल्या नवीन शर्ती वरील जमीनी. वतन / इनाम. सिलींग कायद्यानुसार वाटप केलेल्या जमीनीना ही तरतूद लागू होणार नाही
जर कुळ कायदा कलम. "३२-म " प्रमाणपत्राला १०/ वर्षाचा कालावधी लोटला नसेल तर सक्षम अधिकारी यांचेकडून कुळ कायदा कलम "४३" अन्वये परवानगी देणे बंधनकारक आहे कुळ कायदा "४३" अन्वये परवानगी न घेता व जमीनीची विक्री व्यवहार करून ताबा दिल्यास असा ताबा अवैध असेल तसेच आशा जमीन विक्री व्यवहार करताना कलम. "४३" अन्वये परवानगी नसेल तर विक्री कागदपत्रे अवैध ठरतील कोणतेही न्यायालय असा व्यवहार वैध ठरविण्यास असमर्थ असेल
(१३) जमीन मालक / कुळ / आणि जमीनीचा विक्री व्यवहार
हा व्यवहार अवैध असतो तो कसा ? कुळ वहिवाट अधिनियम हा कुळाच्या हक्काचे संरक्षण करण्यासाठी त्यांची पिळवणूक होऊ नये आणि त्यांना कोणी फसवू नये या उद्देशाने तयार करण्यात आला आहे जमीन मालकाला. कुळ कसत असलेली जमीन त्यालाच विकत देण्याची इच्छा असल्यास. कलम. "६४" अन्वये त्याची पद्धत विहित केलेली आहे कुळ वहिवाट अधिनियमाखालील कोणत्याही जमीनीची खरेदी विक्री शेत जमीन न्यायाधिकरणाचया परवानगी शिवाय करता येणार नाही
(१४) शेतजमीन मालक व्यतिरिक्त अन्य व्यक्तिचे नाव वर्षभर वहिवाट सदरि लागली म्हणजे तो आपोआप कुळ बनतो का ?
हा फार मोठा गैरसमज आहे कुळ कायदा कलम "४" मध्ये कुळ म्हणून मानावयाचया व्यक्ति ची व्याख्या नमुद आहे कुळ कायदा कलम. "३२-ओ " मध्ये कुळ कायदा कलम "३२ ओ " मध्ये जमीन मालक दिनांक १/४/१९५७ नंतर निर्माण केलेल्या कोणत्याही कुळवहिवाटीचया बाबतीत. जातीने जमीन कसणारया. कुळास अशी कुळवहिवाट सुरू झाल्याच्या तारखेपासून एक वर्षाच्या आत त्याने धारण केलेलीं जमीन मालकाकडून खरेदी करण्याचा हक्क असतो " असे नमुद असले तरीही कुळ कायदा कलम " ३२ ओ " अन्वये कुळ जाहिर करणेसाठी खालील पात्रात आवश्यक आहे
(१) कुळकादयाने कुळास दिलेल्या हक्क बजावत नसेल किंवा त्याची इच्छा नसेल त्याने एका वर्षाच्या आत त्या संबंधात जमीन मालकास व शेतजमीन न्यायाधिकरणास (तहसिलदार ) विहित रीतीने कळवणे बंधनकारक आहे
(२) अशा प्रकारे कळविल्या नंतर शेतजमीन न्यायाधिकरण (तहसिलदार ) या प्रकरणी नोटीस बजावून चौकशी करतात या चौकशी वेळी खालील मुद्दे स्पष्टपणे/ निसंगदिपणे सिध्द होणे आवश्यक आहे
(३) अर्जदार / कुळ आणि / मालक यांच्यात "कुळ मालक " असे नाते आहे का ?
(४) "कुळ आणि मालक. " यांचे नाते आणि न्यायालयात निसंगदिपणे"करार " झाला आहे का ?
(५) कुळ मालकाला रोखीने खंड देते काय?
(६) कुळ देत असलेला खंड मालक स्विकारतो का ? आणि त्याची पावती देतो का ?
(१५) एखाद्या मालकाला कुळावयतिरिकत अन्य व्यक्ती ला शेतजमीन करता येत नाही ते विधीग्राहय ठरत नाही
कुळ वहिवाट अधिनियम त्यांच्या हकक व संरक्षण करण्यासाठी अमलात आणला आहे तो कसत असलेली जमीन बेकायदेशीर हिरावून घेऊ नये यासाठी तयार करण्यात आला आहे जमीन मालकाने कुळ कसत असलेली जमीन. कुळाने खरेदी करण्यास नकार दिला तरीही कलम "६४" अन्वये त्याला शेतजमीन न्यायधिकरणाचया परवानगी शिवाय अन्य व्यक्तिला विकता येणार नाही अशी विक्री बेकायदेशीर ठरून कलम "८४" क अन्वये कारवाई होणेसाठी पात्र ठरेल
(१७) एकादी सहकारी संस्था/ सहकारी संस्थेमार्फत शेतजमीन खरेदी विक्री विधीग्राहय योग्य आहे
कुळ वहिवाट अधिनियम कलम "६४-अ" अन्वये सहकारी संस्थेस अथवा अशा सहकारी संस्थेमार्फत शेतजमीन खरेदी झाल्यास अशा वयवहारास कुळ कायदा कलम. "६३व ६४ लागू होणार नाही " मुंबई सहकारी संस्था अधिनियम १९२५ अन्वये झालेली असावी अन्यथा असा व्यवहार अवैध ठरतो आणि कुळ कायदा कलम "८४-क " नुसार कारवाई करण्यात येते
(१७) नगरपालिका शेत्रात कुळ कायदा अधिनियम लागू करता येत नाही
(१) महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम कलम "४३- क अन्वये बृहन्मुंबई. मुंबई प्रांतिक महानगरपालिका अधिनियम "१९४९" मुंबई बरो नगरपालिका अधिनियम "१९५२ "मुंबई जिल्हा नगरपालिका अधिनियम "१९०१" अन्वये स्थापित नगरपालिका किंवा महानगरपालिका क्षेत्रे. कटक क्षेत्र. मुंबई नगररचना अधिनियम "१९५४" अन्वये नगररचना योजनेत समाविष्ट क्षेत्रे यांना महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियमातील कलम. ३१/ते ३२-र / ३३ अ ब क आणि ४३ तरतूद लागू होत नाही
(१८) शेतकरी नसलेल्या व्यक्तीला महाराष्ट्र राज्यात शेतजमीन खरेदी करता येत नाही कलम "६३ अन्वये शेतकरी नसलेला व्यक्ति शेतजमीन खरेदी करु शकत नाही असा व्यवहार बेकायदेशीर कलम. "८४" नुसार ठरवला जातो आणि सदर इसमाला कारवाईला सामोरे जावे लागते
ज्या व्यक्तिची शेतजमीन सार्वजनिक प्रयोजनासाठी संपादित करण्यात आली आहे तसा पूरावा दिला तर त्याला शेतकरी मानता येते
(१९) शेतकरी नसलेली व्यक्ती औधोगिक प्रयोजनासाठी शेतजमीन खरेदी करू शकते महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम "६३"एक- अ अन्वये " प्रादेशिक विकास योजनेअंतर्गत असलेल्या औधौगिक किंवा शेतकी क्षेत्रामध्ये स्थित जमीन. दहा हेक्टर. मर्यादेत अधिन राहून खरेदी करू शकते
पण शेतजमीन खरेदी केलेपासून पंधरा दिवसांच्या आत सदर जमीन औधौगिक वापरात घेणे बंधनकारक आहे अन्यथा सदर शेतजमीन मूळ मालकास परत घेणेचा अधिकार आहे
(२० ) अल्पभूधारक शेतकरी जो शेतकरी मालक / व कुळ म्हणून एक हेक्टर (२'५ एकर ) पेक्षा जास्त शेतजमीन वहिवाट तो त्याला अल्पभूधारक शेतकरी म्हणतात
(२१) लहान शेतकरी जो शेतकरी मालक व / कुळ म्हणून एक हेक्टर ( २-५एकर ) पेक्षा जास्त शेतजमीन वहिवाट तो तो लहान शेतकरी असतो
(२२) दूबऀल घटक दोन हेक्टर पेक्षा जास्त नाही अशी कोरडवाहू शेतजमिनी धारण करणारा (दुष्काळ प्रवण म्हणून जाहीर क्षेत्रातील तीन हेक्टर ) लहान शेतकरी आणि ज्यांचे बिगर शेती वार्षिक उत्पन्न १३;५००/ पेक्षा जास्त नाही त्याला दूरबल घटक मानता येईल
(२३) दारिद्र्य रेषेखालील व्यक्ती ज्याचे पैसा अथवा माल किंवा अंशतः आणि अंशतः माल अशा सर्व मार्गांनी मिळवणारे उत्पन्न एकूण वार्षिक उत्पन्न ग्रामीण भागात रु २०/०००पेक्षा आणि शहरी भागात रु २५/००० पेक्षा जास्त नाही त्याला दारिद्र्य रेषेखालील व्यक्ति संबोधले आहे
(२४) शेतकरी नसणारी व्यक्ती एखाद्या अधिकार यांच्या परवानगीने शेतजमीन खरेदी करू शकते ज्या व्यक्तिचे वार्षिक उत्पन्न रु बारा हजार पेक्षा जास्त नसेल असा बिगर शेतकरी व्यक्ति महाराष्ट्र कुळवहिवाट व शेतजमीन अधिनियम कलम "६३ (१) (ब ) अन्वये शेतजमीन विकत घेण्याची परवानगी जिल्हाधिकारी देऊ शकतात
वरील प्रमाणे सर्व माहिती आपल्याला आपले हक्क व अधिकार सांगणारे आहेत
समाजसेवा बंद आंदोलन मोर्चा उपोषण रस्ता रोको आंदोलन निवेदन तक्रार अर्ज मागणी अर्ज प्रचार प्रसार प्रसिध्दी जाहिरात वाचन लेखन संबोधन प्रबोधन आणि मग नेतृत्व करण्यासाठी
बांधकाम कामगार व इतर श्रमजीवी कर्मचारी युनियन इस्लामपूर
रुग्ण हक्क व अधिकार समिती सांगली
रेशन अधिनियम कायदा २०१३ रक्षक समिती सांगली जिल्हा
मौलाना आझाद विचार मंच सांगली जिल्हा
माहिती अधिकार नियोजन समिती सांगली जिल्हा
संस्थापक अध्यक्ष अहमद नबीलाल मुंडे
९८९०८२५८५९
वाचा
ओबीसी जनगणना काळाची गरज...
पळवाट पळवाट....
आपण जाब विचारु शकतो का ?..
सर्वनाश आणि केवळ सर्वनाश - ....
